Ὁ Ἅγιος Νικόλαος καταγόταν ἀπὸ εὔπορη καὶ ἀριστοκρατικὴ οἰκογένεια τῆς Κάτω Ἰταλίας καὶ ἤκμασε περὶ τὸ τέλος τοῦ 9^ου καὶ πρῶτο ἥμισυ τοῦ 10^ου αἰῶνος μ.Χ. Σὲ νεαρὴ σχετικὰ ἡλικία ἔλαβε τὸ ἀξίωμα τοῦ συγκλητικοῦ καὶ χρημάτισε σύμβουλος ἐξ ἀπορρήτων τοῦ αὐτοκράτορος Λέοντος ΣΤ’ τοῦ Σοφοῦ. Γι’ αὐτὸ καὶ ἐπονομάσθηκε καὶ «Μυστικός». Ὅμως ὁ Νικόλαος, ἀπὸ ἀγάπη πρὸς τὸν μοναχικὸ βίο, ἔγινε μοναχὸς στὴ μονὴ τῶν Γαλακρηνῶν καὶ ἀργότερα, γιὰ τὶς πολλὲς ἀρετὲς καὶ τὴ μόρφωσή του, ἐξελέγη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως καὶ χειροτονήθηκε τὴν Κυριακὴ τῆς Ὀρθοδοξίας τοῦ 895 μ.Χ., διαδεχόμενος τὸν ἀποθανόντα Πατριάρχη Ἀντώνιο Β’ τὸν Καυλέα.

Πρῶτο μέλημά του μὲ τὴν ἐγκατάστασή του στὸν πατριαρχικὸ θρόνο ἦταν ἡ ἀκριβὴς τήρηση τῶν δογμάτων τῆς Ἐκκλησίας, γεγονὸς τὸ ὁποῖο τὸν ἔφερε σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν αὐτοκράτορα Λέοντα καὶ τοῦ στοίχισε προσωρινὰ τὸν πατριαρχικὸ Θρόνο. Ὁ λόγος ἦταν ὅτι ὁ αὐτοκράτορας, παρὰ τὴν ἀπαγόρευση τῆς Ἐκκλησίας, τέλεσε τέταρτο γάμο μετὰ τῆς Ζωῆς τῆς Καρβονοψίνας. Μόλις ὁ Πατριάρχης Νικόλαος πληροφορήθηκε τὸ γεγονός, καθαίρεσε τὸν ἱερέα Θωμᾶ ποὺ τέλεσε τὸ μυστήριο καὶ ἀφόρισε τὸν αὐτοκράτορα. Ὁ Λέων, γιὰ νὰ τὸν ἐκδικηθεῖ, κατόρθωσε νὰ τὸν ἐκθρονίσει καὶ ὅρισε ὡς διάδοχό του τὸν Εὐθύμιο τὸν Α’, ὁ ὁποῖος γιὰ «λόγους οἰκονομίας», ἀναγνώρισε τὸν γάμο τοῦ Λέοντος. Τὸ γεγονὸς ἐπέφερε σάλο στὴν Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, διότι τὸ μεγαλύτερο μέρος τῶν ἀρχιερέων καὶ τῶν κληρικῶν ἐξακολουθοῦσε νὰ θεωρεῖ τὸ Νικόλαο ὡς νόμιμο Πατριάρχη. Πρὸς κατάπαυση τοῦ σάλου καὶ γιὰ τὴν εἰρήνευση τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ἀδελφὸς τοῦ Λέοντος, Ἀλέξανδρος, τὸ 911 μ.Χ., καθαίρεσε ἀπὸ τὸν Πατριαρχικὸ θρόνο τὸν Εὐθύμιο καὶ ἀποκατέστησε σὲ αὐτὸν τὸ Νικόλαο.

Ἐπὶ τῆς πατριαρχίας τοῦ Ἁγίου Νικολάου ἔγινε καὶ ἡ πρώτη διάταξη τοῦ Μηνολογίου τῶν Ἁγίων τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀπαγορεύθηκε ρητὰ ὁ τέταρτος γάμος διὰ τοῦ λεγομένου «Τόμου τῆς Ἑνώσεως».
Ὁ Ἅγιος Νικόλαος κοιμήθηκε μὲ εἰρήνη τὸ 925 μ.Χ. καὶ ἐνταφιάσθηκε στὴ μονὴ τῶν Γαλακρηνῶν.