Ὁ Ἅγιος Ἀνατόλιος καταγόταν ἀπό τήν Ἀλεξάνδρεια καί ἤκμασε κατά τούς χρόνους τῶν αὐτοκρατόρων Θεοδοσίου Β’ τοῦ Μικροῦ καί Μαρκιανοῦ καί Πουλχερίας (408 – 457 μ.Χ.).

Ἀπό νεαρή ἡλικία κατετάγη στόν κλῆρο, διδάχθηκε καί καταρτίσθηκε στήν ἀρετή ἀπό τόν ἴδιο τον Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας Ἅγιο Κύριλλο († 18 Ἰανουαρίου), ὁ ὁποῖος τόν χειροτόνησε Διάκονο. Ἀντιπροσώπευε πολλές φορές τόν Ἅγιο Κύριλλο σέ διάφορες ἀποστολές καί τόν συνόδευσε στήν Ἔφεσο, τό 431 μ.Χ., στήν Γ’ Οἰκουμενική Σύνοδο πού συγκλήθηκε ἐκεῖ καί καταδίκασε τήν αἵρεση τοῦ Νεστορίου.

Ὅταν ἀπέθανε ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὁ Διόσκορος, πού τόν διαδέχθηκε, χειροτόνησε τόν Άνατόλιο Πρεσβύτερο καί τόν διόρισε ἀποκρισάριό του στήν Κωνσταντινούπολη. Μετά τήν «ληστρική» Σύνοδο στήν Ἔφεσο, τό 449 μ.Χ., καί τό φόνο τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Φλαβιανοῦ († 16 Φεβρουαρίου), πού συνέβη κατά τήν διάρκειά της μέ χτυπήματα καί μέ τήν βοήθεια καί τοῦ Διόσκορου, ὑποδείχθηκε καί ὁρίσθηκε ἀπό τόν Διόσκορο, πού νόμιζε ὅτι ἔτσι θά ἀποκτούσε ὅμοια φρονήματα μέ αὐτόν, διάδοχός του ὁ Ἀνατόλιος. Αὐτός ὅμως ταυτόχρονα μἐ τήν ἄνοδό του στόν Πατριαρχικό θρόνο, διέψευσε τίς ἐλπίδες τοῦ Διόσκορου καί ἐνέγραψε στά δίπτυχα τό ὄνομα τοῦ Πατριάρχου Φλαβιανοῦ ὡς Ὀρθοδόξου πού ἀπέθανε μαρτυρικά ὑπέρ τῆς ὀρθῆς πίστεως. Τότε διά τῆς Δ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, πού συγκλήθηκε τό  μ.Χ. στή Χαλκηδόνα, στή ὁποία ἔλαβαν μέρος 630 Ἐπίσκοποι καί 4 παπικοί ἔξαρχοι, ὁ Διόσκορος διά τῶν αὐτοκρατόρων Μαρκιανοῦ καί Πουλχερίας καθαιρέθηκε, ὁ δε Εὐτυχής, ἀρχηγός τῶν Μονοφυσιτῶν, ἀναθεματίσθηκε. Κατά τή διάρκεια τῆς πατριαρχείας τοῦ Ἁγίου Ἀνατολίου συνεκλήθησαν στήν Κωνσταντινούπολη δύο ἀκόμη Σύνοδοι. Ἡ πρώτη το 450 μ.Χ., ἡ ὁποία καταδίκασε τίς κακοδοξίες τοῦ Νεστορίου καί τοῦ Εὐτυχοῦς καί ἡ δεύτερη το 458 μ.Χ., διά τῆς ὁποίας κηρύχθηκε ἄκυρη ἡ ἐκλογή τοῦ Τιμοθέου τοῦ Αἴλουρου ὡς Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας.

Ὁ Τιμόθεος, πιστός στό Μονοφυσιτισμό, ἐξήγειρε τὀν ὄχλο κατά τοῦ Ὀρθόδοξου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας Προτερίου († 23 Φεβρουαρίου), ὁ ὁποῖος τόν κατέσφαξε καί ἔγινε αὐτός Πατριάρχης, ἀφοῦ χειροτονήθηκε ἀπό δύο καθαιρεμένους Ἐπισκόπους. Τήν ἀπόφαση αὐτῆς τῆς Συνόδου ὑποστήριξε καί ὁ αὐτοκράτορας Λέων ὁ Α’, ὁ ὁποῖος ἐκδίωξε τόν Τιμόθεο ἀπό τόν Πατριαρχικό θρόνο καί τόν ἐξόρισε.

Κατά τή διάρκεια τῆς πατριαρχείας τοῦ Ἁγίου Ἀνατολίου, τό 452 μ.Χ. μεταφέρθηκαν στήν Κωνσταντινούπολη τά λείψανα τῶν 40 Μαρτύρων τῆς Σεβαστείας († 9 Μαρτίου), τό 458 μ.Χ., τό Τίμιο λείψανο τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας († 22 Δεκεμβρίου) ἀπό τό Σύρμιο τῆς Πανονίας καί λίγο ἀργότερα  τό ἱερό λείψανο τοῦ Πατριάρχου Φλαβιανοῦ ἀπό τήν Ἔφεσο. Τό 450 μ.Χ., ἀνεγέρθησαν ἀπό τήν αὐτοκράτειρα Πουλχερία ὁ θαυμάσιος ναός τῆς Θεοτόκου τῶν Χαλκοπρατειῶν καί ὁ ἐξαιρετικῆς ἀρχιτεκτονικῆς ναός τῆς Θεοτόκου τῶν Βλαχερνῶν.

Μέ αὐτόν τόν τρόπο, ἀφοῦ ἀγωνίσθηκε ὑπέρ τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καί ἔζησε θεοφιλῶς, ὁ ἅγιος Ἀνατόλιος κοιμήθηκε μέ εἰρήνη, τό 458 μ.Χ.

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ’. Τὴν ὡραιότητα.

Ἔργω τὴν κλῆσίν σου, σφραγίζων Ὅσιε, λόγοις καὶ πράξεσι, τῷ κόσμῳ ἔφανας, τῆς ὑπὲρ νοῦν Ἀνατολῆς, τὴν ἔλλαμψιν Ἱεράρχα· σὺ γὰρ Ἀνατόλιε, τὸν Χριστὸν ἀνεκήρυξας, διπλοῦν ταῖς θελήσεσιν, ἀσυγχύτως καὶ φύσεσιν, ὑπόστασιν δὲ φέροντα μίαν, πρὸς σωτηρίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

Κοντάκιον. Ἦχος πλ. β’. Τὴν ὑπὲρ ἡμῶν.

Τὴν ἀνατολήν, τῆς θείας φωτοφανείας, φέρων ἐν ψυχῇ, ὡς λύχνον Ὀρθοδοξίας, διαλύεις τὴν νύκτα, τῶν αἰρέσεων Ὅσιε, καὶ πρὸς ὄρθρον θείας πίστεως, κατευθύνεις Ἀνατόλιε, τοὺς ἐκ πόθου ἀκβοῶντάς σοι· Αὐτὸς ἡμῶν φωτισμός, ὤφθης μύστα Χριστοῦ.

Μεγαλυνάριον

Τῇ φωτοδοσίᾳ τῆς μυστικῆς, ἐκλελαμπρυσμένος, Ἱεράρχα ἀνατολῆς, φῶς τῷ κόσμῳ ὤφθης, καὶ τῷ Πατρὶ τῶν φώτων, ἡμᾶς ἀεὶ προσάγεις, ὦ Ἀνατόλιε.