Στοιχεῖα γιά τούς Ἁγίους Ὁσιομάρτυρες ἦλθαν στό φῶς ἀπό τήν βυζαντινή ἀσματική Ἀκολουθία τους, πού ἐντοπίσθηκε σέ Σιναϊτικό χειρόγραφο τοῦ 11^ου αἰῶνος (Κώδ. Sin. Gr. 627).

Ὁ Ὅσιος Ἡλιόφωτος, καθώς καί οἱ συνασκητές του, Ὅσιοι Αὐξουθένιος, Ἐπαφρόδιτος καί Εὐσθένιος, κατάγονταν ἀπό την Φοινίκη τῆς Παλαιστίνης, ἤκμασαν δέ κατά τόν 5^ο αἰῶνα. Τυγχάνοντες ἀνδρεῖοι καί ρωμαλέοι, κατετάγησαν στόν στράτευμα τοῦ αὐτοκράτορος Θεοδοσίου Β’ τοῦ Μικροῦ (408 – 450 μ.Χ.). Ἡ Ρωμαϊκή αὐτοκρατορία διεξήγαγε τότε μεγάλο πόλεμο ἐναντίων ποικίλων ἐχθρῶν της (Οὔνων, Περσῶν καί Βανδάλων), στό ὁποῖο καί διέπρεψαν ὁ Ἡλιόφωτος μέ τούς τρεῖς συντρόφους του, ἐπιτυγχάνοντας μεγάλες νίκες.

Γι’ αὐτό καί κλήθηκαν στήν Κωνσταντινούπολη καί ἔτυχαν μεγάλων τιμῶν ἀπό τόν βασιλέα, συνδιαιτώμενοι μαζί του στά ἀνάκτορα. Ἀλλ’ ἐπειδή στίς ψυχές τους ὑπερίσχυσε ὁ πόθος τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν καί ἐπιθύμησαν  τήν ὁλοκληρωτική ἀφοσίωση στήν λατρεία τοῦ ἐπουρανίου Βασιλέως Χριστοῦ, παρακάλεσαν τόν ἐπίγειο βασιλέα, νά τούς ἐπιτρέψει νά ἀσπασθοῦν τόν μοναχικό βίο. Βλέποντας τόν ὁλόψυχο πόθο τους ὁ Θεοδόσιος, τούς τό ἐπέτρεψε, παρακαλώντας τους συνάμα νά τόν μνημονεύουν πάντοτε στίς προσευχές τους. Διένειμαν τότε  οἱ Ἅγιοι τήν περιουσία τους στούς φτωχούς καί, ἐλεύθεροι πιά ἀπ’ ὅλα τά βιωτικά, μετέβησαν (λίγο μετά τό 447 καί πρίν τό 450 μ.Χ.) μέ σπουδή στήν Ἔφεσο, γιά νά προσκυνήσουν τά ἱερά λείψανα τῶν Ἁγίων Ἑπτά Παίδων, πού εἶχαν προσφάτως τότε ἀναστηθεῖ (447 μ.Χ.) πρός πίστωσιν τῆς ἀναστάσεως τῶν νεκρῶν, καί πάλι κοιμήθηκαν ἐν Κυρίῳ.

Μετά τό προσκύνημά τους αὐτό καί μέ τόν πόθο νά ἀκολουθήσουν καί οἱ δύο τόν βίο τοῦ ἀναίμακτου μαρτυρίου τῆς συνειδήσεως, ἀπέπλευσαν οἱ τέσσερις Ὅσιοι γιά τήν Κύπρο, γνωρίζοντας τήν κατάλληλη γιά ἐρημική βιοτή, καί ἔχοντας προφανῶς ἤδη πληροφορηθεῖ γιά τήν ἐκεῖ ἀκμή τοῦ μοναχισμοῦ, μάλιστα ἀπό τήν ἐποχή τῶν ἐξεχόντων μοναστικῶν ἡγετῶν Ἱλαρίωνος τοῦ Μεγάλου [ἔζησε στήν Κύπρο κατά τά τελευταῖα ἔτη τῆς ζωῆς του (364 – 371 μ.Χ.)] καί Ἐπιφανίου τοῦ Μεγάλου, Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου (364 – 403 μ.Χ.).

Ξεκινώντας λοιπόν οἱ Ἅγιοι ἀπό τά βόρεια παράλια τῆς νήσου, ὅπου ἀφίχθησαν, ἔφθασαν στήν περιώνυμη πόλη τῆς Ταμασοῦ, ὅπου προσκύνησαν γιά λίγο στούς ἐκεῖ πρωτοχριστιανικούς ἱερούς χώρους. Κατόπιν, ἀφοῦ βάδισαν περί τά δέκα βυζαντινά μίλια, βράθηκαν στήν ἄγονη ἐρημική περιοχή μεταξύ τῶν σημερινῶν χωριῶν Μιτσεροῦ καί Κάτω Μονῆς, ὅπου καί ἔστησαν τήν ἀσκητική τους παλαίστρα, σχολάζοντας μέ νηστεία, ἀγρυπνία καί προσευχή στά ἐκεῖ δύσβατα ὄρη. Κατοικία τους εἶχαν δύο γειτνιάζοντα σπήλαια, τά ὁποῖα, εἴτυε προϋπῆρχαν ὡς ρωμαϊκοί τάφοι, εἴτε λάξευσαν οἱ ἴδιοι στόν βράχο.

Ἐπειδή οἱ Ὅσιοι ὑπέφεραν ἀπό τήν δίψα, λόγῳ ἔλλειψης στήν περιοχή πόσιμου νεροῦ, παρακάλεσαν θερμά τόν Κύριο καί ἀνέβλυσε ἀφθονοπάροχη πηγή δροσεροῦ νεροῦ, τό μετέπειτα θαυματουργό ἁγίασμά τους, τό ὁποῖο διατηρεῖται μέχρι καί σήμερα. Πρῶτος δέ ἱεραρχικά τῆς σεπτῆς αὐτῆς τετράδας καί γέροντας τους ἀναδείχθηκε ἀπό τούς συνασκητές του ὁ Ὅσιος Ἡλιόφωτος.

Μετά λοιπόν ἀπό πολυχρόνιους ἀσκητικούς καμάτους, μέ τούς ὁποίους πλουτίσθηκαν μέ ἄφθονα χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, κοιμήθηκαν μέ εἰρήνη οἱ Ὅσιοι καί ἐνταφιάσθηκαν στά δύο ἀσκητικά τους σπήλαια. Κατά τήν ἐκταφή τους τά ἱερά τους λείψανα εὑρέθησαν ἄφθαρτα, καί διατηρήθηκαν ἔτσι γιά αἰῶνες. Ἕνεκα δέ τοῦ πλήθους τῶν θαυμάτων τους, οἰκοδομήθηκε μπροστά ἀπό τά σπήλαιά τους  ναός πρός τιμήν τους, ὅπου προσέτρεχαν στίφη πιστῶν καί ἀσθενῶν, λαμβάνοντας ὁ καθένας τήν ποθούμενη δωρεά.

Σήμερα σώζεται μόνο τό ἕνα σπήλαιο μέ τρεῖς τάφους τῶν Ἁγίων, ἄγνωστο ποίου ἀκριβῶς ἀπ’ αὐτούς. Ὁ ἐκεῖ σημερινός ναός τους κτίσθηκε ἐπί Τουρκοκρατίας, εἶναι καμαροσκέπαστος, ἐπικοινωνεῖ δέ μέ τό ὡς ἄνω σπήλαιο τῶν Ὁσίων μέσῳ ἀνοίγματος στόν βορειοδυτικό τοῖχο. Ἐκεῖ σώζεται καί μέρος τῶν λειψάνων τῶν Ἁγίων, καθώς καί ἡ παλαιότερη γνωστή φορητή εἰκόνα τους (18^ου αιῶνος).